کتاب گلستان سعدي (کامل)

توضیحات:
بنام خدای بخشاینده مهربان
ارجمندترین كتاب نظم فارسی شاهنامه فر دوسی است و زیباترین كتاب نثر ، گلستان سعدی و این هر دو كتاب به سبب همین كه پسندیده خاص و عام شده در دست و پای مردم افتاده و گرفتار دستبرد نویسندگان و خوانندگان گردیده چنانكه من چندین سال به اندازه ای كه توانستم جست و جو كردم و سر انجام نا امید شدم از اینكه از این دو كتاب نسخه ای بیابم كه بتوان گفت مطابق آن است كه از دست مصنف بر آمده است .گلستان كه اینك منظور نظر ماست ، چنین می نماید كه از اوایل امر و شاید از روزگار خود شیخ سعدی در استنساخ دچار تحریف و تصرف شده و دیرگاهی است كه ادبا به این معنی برخورده اند جز اینكه تا این اواخر ذهنها همواره متوجه بود به اینكه در استنساخ سهو و غلط رفته است ولیكن تامل در نسخه های فراوان قدیم و جدید معلوم می دارد كه بسیاری از تحریفها عمدی بوده و هر كس گلستان را نوشته یا نویسانده است آن را موافق ذوق و سلیقه خویش ساخته است چنانكه شاید دو نسخه خطی از این كتاب یافت نشود كه تماماً با یكدیگر مطابق باشند .

اینجانب از اول عمر می دیدم و می شنیدم كه مغلوط بودن گلستان مورد توجه اهل فضل و ادب گردیده و تصحیح این كتاب گرابها از اموری است كه آرزوی آن را در دل می پرورانند ولیكن غالباً از این نكته غافل بودند كه این كار به حدس و قیاس و به قوت فضل و سواد و ذوق و سلیقه میسر نیست و چاره منحصر آن است كه نسخه های قدیمی كه نزدیك به زمان شیخ بزرگوار نوشته شده و كمتر گرفتار دستبرد و تصرف نویسندگان گردیده باشد به دست آید و ماخذ قرار داده شود .نخستین و شاید تنها قدم صحیحی كه تا كنون در این راه برداشته شده آن است كه استاد گرامی آقای عبدالعظیم قریب گركانی برداشته اند كه گلستانی به خط بسیار خوش – كه ممكن است به قلم میرعماد معروف باشد – به دست آورده اند و نویسنده آن در سال 1021 در پایان كتاب اظهار كرده است كه از روی نسخه ای كه در سال 662 به دست مصنف نوشته شده استنساخ نموده است و آقای قریب از روی آن نسخه به طبع گلستان اقدام كردهو مقدمه ای محققانه در ترجمه حال شیخ سعدی و مقام بلند او در سخن سرایی و چگونگی احوال گلستان مشتمل بر تحقیقات بسیار سودمند و نیز توضیحاتی در آخر كتاب بر آن افزوده اند و شك نیست كه این گلستان صحیح ترین نسخه ای است كه تا كنون به چاپ رسیده و با آن مقدمه نفیس و توضیحات همیشه باید مورد استفاده دانش طلبان باشد .

ولیكن پس از تامل در آن ، و مطابقه با بعضی نسخه های كهنه دیگر چنین به ظنر می رسد كه آن نیز كاملاً مطابق با نسخه اصل گلستان نیست و نوسنده یا خود باز تصرف در عبارات شیخ را روا دانسته یا نسخه ای كه از آن رو نقل كرده بلاواسطه منقول از خط شیخ نبوده و در نسخه های واسطه تصرفات به عمل آمده و بنابراین هنوز به یافتن نسخه صحیح گلستان باید چشم داشت .در مسافرتهایی كه من به اروپا نمودم به راهنمایی دوست دیرینه گرامی دانشمند ود آقای محمدقزوینی كه مقامات علمی ایشان بر همه اهل فضل معلوم است و محتاج به شرح و بیان نیست آگاه شدم كه در كتابخانه ملی پاریس نسخه ای از كلیات سعدی موجود است كه در سال 768 نوشته شده و بالنسبه صحیح است .

این اكتشاف مشوق من شد كه در امر گلستان به  تحقیق پردازم آقای قزوینی لطف فرموده از آن گلستان برای من عكس برداشتند . در تهران هم دوستان دانش پرور در این باب یاری كردند و وزارت معارف نیز مساعدت و همراهی فرمود و چندین نسخه كهنه گلستان به دست آمد كه البته نسبت به گلستان های چاپی و نسخه هایی كه در این سیصد چهارصد سال گذشته نوشته شده صحیحتر بود اما هیچیك مقصود را كاملاً‌حاصل نمی نمود.
عاقبلت در اصفهان یك نسخه یافت شد كه به ذوق خود اینجانب و به تصدیق بسیاری از اهل بصیرت می توان آن را صحیح ترین نسخه ای كه تا كنون به نظر آمده دانست . هزار افسوس كه یك نقص و یك عیب بزرگ دارد : نقص آن اینكه در چند جا چند صفحه از زآن افتاده و به این واسطه قریب یك خمس از تمام گلستان را فاقد است . عیب آن اینكه دارندگان این كتاب هم مانند بسیاری از كتاب مرض دخل  و تصرف داشته و در بسیاری از مواضع كلمات و عبارات را تراشیده و به سلیقه خود درست كرده اند یا جمله هایی بر آن در متن یا حاشیه افزوده اند و نیز این نسخه از غلط كتابتی هم خالی نیست یعنی اغلاطی دارد كه نویسنده سهواً خطا كرده است .