تحقیق مسیحیت در ایران

مسیحیت پس از حملۀ اعراب و تسلط خلفای عرب
حکومت ساسانی با اینکه در ظاهر جلال و عظمت باشکوهی داشت ولی از درون تضعیف شده بود و مانند درخت تنومندی به‌نظر می‌رسید که از درون پوسیده بود و با وزیدن بادی فرو می‌‌افتاد. سرانجام این باد از جانب بیابان‌های گرم و سوزان عربستان وزید و ایران با قومی مهاجم و تازه‌نفس که با دینی تازه، انگیزۀ مضاعفی برای فتح سرزمین‌های دیگر در سر داشت، روبرو گشت. اعراب که اینک مُبلغ مذهبی تازه به‌نام اسلام نیز بودند در نبردهای متوالی و مهمی چون قادسیه و نهاوند ساسانیان را شکست دادند و یزدگرد سوم، آخرین پادشاه این سلسله نیز در سال ۶۵۱ به‌قتل رسید و با مرگ او سلسلۀ ساسانیان منقرض گشت.

با برچیده شدن این سلسله دین زرتشت نیز که با حکومت در هم آمیخته بود تسلط خود را از دست داد و به یکی از ادیان زیر سلطۀ اعراب تبدیل شد که هم‌چون مسیحیان و یهودیان به‌عنوان 'اهل کتاب' مسمی شده بودند. اهل کتاب به‌شرط دادن خراج و جزیه اجازه داشتند در دین خود بمانند. دلایلی وجود دارد مبنی بر اینکه با مسیحیان در حکومت پارس با خشونت رفتار نمی‌شد. به‌طوری که یک تاریخ‌نویس مسیحی می‌نویسد: «اعراب با بزرگواری با آن‌ها رفتار کردند و به‌فیض خدا رفاه برقرار بود و قلوب مسیحیان از آمدن اعراب شادمان باشد که خدا آن را تأیید نموده و پیروز بگرداند».

عیشویاب که بین سال‌های ۶۵۰ تا ۶۵۲ ریاست کل کلیسای ایران را به‌عهده داشت نامه‌هایی به سران کلیساهای خود نوشت و جالب است که در این نامه‌ها بیشتر به فساد در کلیسا، عدم روحانیت و بی‌وفایی اعضای کلیسا اشاره نموده است تا جفا و آزار از خارج. اما به مرور زمان این سیاست تغییر می‌نمود و تبعیض‌ها و محدودیت‌هایی بر مسیحیت و دیگر ادیان اعمال می‌شد و اعراب به این نتیجه رسیده بودند که بهترین روش برای آرام ساختن و حکمرانی بر ایمانداران غیرمسلمان در سرزمین‌های فتح شده اگر قرار باشد آن‌ها را قتل‌عام نکنند این است که آنان را از اعراب جنگجو جدا سازند و به پیروی از شاه پارسی آن‌ها را به گروه‌های جدا شده در محیط‌های محصور جمع نمایند و حقوق‌های سیاسی‌شان را به مرزهای جوامع خودشان محدود گردانند و سپس سودمندانه آنان را به‌کار گیرند. خدمت در ارتش برای غیرمسلمانان ممنوع بود و زراعت به‌عنوان پیشه‌ای پست و طبیعتاً منزوی تقریباً به‌طور کامل در سلطۀ مسیحیان و یهودیان باقی بود. طبق قوانین اعراب، مسیحیان می‌بایست لباس‌های مشخص بپوشند و از حمل اسلحه و سوار شدن بر اسب خودداری کنند. در قلمرو اسلامی نمی‌بایست کلیسای جدیدی ساخته می‌شد ولی تعمیر و مرمّت کلیساهای قدیمی مجاز بود. البته باید خاطرنشان ساخت که این قوانین در بعضی از دوره‌ها به‌دقت اجرا نمی‌شده است و در موقعیت‌های خاصی آنان از آزادی نسبتاً خوبی برخوردار بوده‌اند و حتی در دربار به‌عنوان کاتب و پزشک خدمت کرده‌ و به سمت‌های دولتی هم گماشته شده‌اند. از نوشتجات پاتریارخ تیموتائوس که تا به امروز باقی است چنین برمی‌آید که وی با خلیفه معاصر یعنی المهدی روابط خوبی داشته و با او در مورد انجیل هم بحث می‌کرده است. هارون‌الرشید، دیگر خلیفه عباسی نیز مبلغ زیادی به‌عنوان کمک جهت یکی از دیرها به پاتریارخ کلیساها هدیه نمود. همچنین در این دوره‌ها مباحثات دینی رایج بود و پیروان مذاهب و منجمله مسیحیت در این مباحثات شرکت می‌کردند ...