تحقیق ناصرالدين شاه وتركمن

اين لشكر كشي آن چنان كه از اهداف آن بود براي ايران عايدي نداشت .وسرخس نيز فتح نشد و اين عدم توفيق را به واسطه بروز بعضي مشكلات جوي وسياسي منطقه دانسته اند . گر چه مي توانستند با كمي جرات به خرج ذادند كل تركستان را فتح كنند ويا روشي بكار برند تا كل تركمن به طرف قاجار  برگردند چرا كه خان خوارزم نيز ان جارا ترك كرده بود  وتركمن ها از او چندان دلخوشي نداشتند  وكوچك ترين محبتي ان ها را به طرف خود جلب مي كرد  روابط بعدي مردم سرخس با خان خيوه اين موارد را تاييد ميكند
    و انها از رفتن خان خوارزم نيز فهميدن كه خان براي انها نمي تو اند پشتيبان وتكيه گاه خوبي باشد  وانها را در مقابل حاكم خراسان تنها گذاشته رفته بود كه اين با عث شد كه تركمن ها در فكر دفاع از خود با  تكيه بردرايت خود باشند  ولي اكنون بايد در مقابل حسام السلطنه  چاره اي مي انديشيدند  
    وقتي لشكر خوارزم از مرو بيرون شد  و به سوي خوارزم رفت اهل سرخس جهت امان يافتن از لشكريان قاجار اظهار بندگي كردند و صد نفر از ريش سفيدان وكدخدايان معتبر سرخس را روانه ي مشهد كردند 1 تا بلكه از هجوم  لشكر قاجار  ممانعت بعمل اورند  انها از شاهزاده خواستند كه حاكمي از طرف خود براي انها تعيين  كندحسام السلطنه نيز ضمن پذيرايي از آنها عباسقلي ، بيگلر بيگي مشهد را جهت حكومت سرخس مشخص كرده و با آنها روانه كرد 2و به بزرگان سرخس خلعت و اميدواري دادند3
اما او پس از چند ماه حكومت  در سر خس  از ان جا فرار كرد و بهانه ي اواين بود كه مردم سرخس با امير احمد خان جمشيدي آدم خان رابطه دارند .4 در اين واقعه جعفر آقاي كلاتي با تركمن ها يار شد  ولي عملكرد بعدي تركمن ها عدم صحت ادعاي اورا ثابت مي كند  چون كه بعداز فرار او از سرخس .
در سال 1268 ه ق 1852 م ارازخان با جمعي ديگر از تركمانان سرخس وارد مشهد مقدس شده وتعهد خدمت كرد ند و چند تن از متعلقات خود را به نوا(( گروگان )گذاشت .    همچنين تركمن هاي مرو نيز اظهار بندگي كردند 5 كه حسام السلطنه به آنها  نيزخلعت داد


ا .اعتمادالسطنه ،محمدحسن خان ؛ مرات البلدان  ص 1053و1073
2 خور موجي ، حقايق الاخبار ناصري ، ص92
3 وقايع اتفاقيه ، سال 68  نمره ي41 ، 19 محرم ص2  
4 لسان الملك ، همان كتاب ص 1124
5 . وقايع اتفاقيه  ، 14 محرم 1269 ،نمره ي91
     درين ديدار اراز خان سرخسي با پنجاه نفر نزد حسام السطنه امدند و قرار شد كه هميشه در مشهد بمانند و پنجاه نفر ديگر نيز مشغول خدمت باشند و صد نفر ديگر در قراولخانه ي انجا خدمت كنند 1
.درين سال كه كار خراسان داشت سامان مي يافت كار استر اباد برمراد نمي رفت چون كه بيگربيگي استر آباد وجعفر قلي خان قراجه داغي مير پنجه به تركمن هاي گرگان تاخته بودند و گوسفندان وشتران بسيار غارت كرده بودند و تركمن ها شورش كرده بودند در جنگ هاي استر آباد رئيس تركمنان ذوالنون نامي بود كه در حين جنگ كشته شد وبقيه آنها به ماورا گرگان رود كوچ كردند وقراخان رئيس وريش سفيد آتاباي در دست بيگربيگي در اسارت بود     گرچه قراخان از بندگان دربار بود
      جعفر قلي خان ومحمد خان برروي گرگان بندي درست كردند و در سلطان آباد كه به حكم شاه درست شده بود لشكر گاهي ساختند.ولي  تركمانان آنجا را محاصره كردند   وآخر سر جعفر قلي مجبور به برگشت به آق قلعه شد2 اما در امتداد گرگان قراول خانه ها ساختند ، به غير از آن به دستور امير كبير آنها را تشويق به شهر نشيني و كشاورزي كردند3. رضا قلي خان كه از سفارت خوارزم از راه استر آباد مي آمد خود از كرده ي حكام محلي استر آباد نسبت به تركمن اظهار تأسف مي كند و ضعيت صحرا را بسيار متشنج مي خواند4 به هر حال پس از كشته شدن ذوالنون كه شخصي مذهبي بود و از طرف خان خوارزم جهت مقابله با لشكريان آمده بود.5 تركمن ها پراكنده شدند و گروهي به حضور بيگر بيگي استر آباد آمده و اظهار خدمت نمودند وجعفر قلي خان قراجه داغي مير پنجه  و سردار استر آباد محمد ولي خان آنها را كه 12 نفر بودند به دارالخلانه ( تهران ) آوردند كساني چون آدينه نظر خان از جعفر باي وقلي خان از آتاباي ، بايلي خان دوجي ، ولي  سردار دازي ، آدينه قليچ سردار تاتار وقجق وبيك فولاد سلاق خدر نظرخان غراوي وبهلكه ، صاين قلي قانقرمه واباريش سفيد بدراق وخضر ريش سفيد يمرلي ونوبت بيگ بزرگ بايرام شالي كه اين افراد مورد الطاف شاهنشاهي شدند 6.
وبدين طريق  در گرگان آرامشي پديد آمد وچنين اطاعتي از تركمن ها در طي ساليان دراز ديده نشده بود...